Անհավասարակողմ եռանկյունի

Աշխարհաքաղաքական գլոբալ տուրբուլենտության, փոփոխվող մարտահրավերների ու սպառնալիքների պայմաններում չին-ռուսական հարաբերությունները, հատկապես քաղաքական, առավել ևս ռազմաքաղաքական ոլորտներում լիովին օրինաչափ դառնում են տարբեր փորձագետների ու տեսաբանների ակնդետ ուշադրության առարկան: Այս երկու հսկաների հարաբերությունները միահյուսվում են առասպելներին ու դառնում են քարոզչության ու մեքենայությունների գործիք: Առաջին հերթին մեղսագործում են ԶԼՄ-ները՝ և ռուսական, և արևմտյան: Այդ պատճառով Պեկինի ու Մոսկվայի փոխհարաբերությունների առավել ամբողջական բնութագիրը հնարավոր է կազմել գիտական հետազոտությունների հիման վրա, որ սովորաբար լայն հասարակությանը չեն հասնում: Հենց այդպիսին է վերջերս ներկայացված «Ռուս-չինական երկխոսություն. 2015-ի մոդելը» զեկույցը, որ պատրաստել են ՌԴ ԳԱ Հեռավոր Արևելքի ինստիտուտի և Ֆուդանի (Շանհայ) համալսարանի միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի գիտաշխատողները: Զեկույցում ներկայացված են երկու երկրների հարաբերությունների հիմնական տեսական ու քաղաքական հարցերը, արձանագրված են առանցքային ուղղությունները և տնտեսական համագործակցության պրոբլեմները, մատնանշված են թույլ տեղերը և ռիսկերը, առաջարկներ են արված չին-ռուսական կապերի հետագա զարգացման վերաբերյալ: Փաստացի՝ սա առաջին համատեղ ուսումնասիրությունն է, որ չի ներկայացնում ընդհանուր տեսակետներ, այլ արտացոլում է առանձին, երբեմն նույնիսկ հակառակ հայացքներ, հատկապես արտաքին քաղաքական ու միջազգային օրակարգի հարցերում: ՈՒ հենց այդ պատճառով ստացվել է իրականությանն առավել համարժեք պատկեր, առավել օբյեկտիվ նյութ ռեալ վերլուծության և քաղաքական կանխատեսումների համար: ՈՒստի ձեր ուշադրությանն եմ ներկայացնում նշանակալից քաղվածքներ զեկույցից, որ վերաբերում են գլոբալ ու տարածաշրջանային անվտանգության խնդիրների գնահատմանը:

ՍՊԱՌՆԱԼԻՔԻ ԶԳԱՑՈՒՄԸ
ա) ռուսական գնահատական
Ռուսաստանում սպառնալիքի զգացումը միշտ կապված է նախ և առաջ Արևմուտքի (Եվրոպայի) հետ: Համաշխարհային երկու պատերազմները եկել են հենց Եվրոպայից, չհաշված Նապոլեոնի և մյուս եվրոպացի նվաճողների արշավանքները: Շեշտադրումները փոխվեցին 20-րդ դարավերջին, երբ առաջին պլան մղվեցին հարավային (իսլամական-ֆունդամենտալիստական) սպառնալիքները Աֆղանստանից և Հյուսիսային Կովկասից: Հիմա նորից վերածնվում է արևմտյան սպառնալիքը ՈՒկրաինայի դեպքերի պատճառով: Փաստացի Ռուսաստանը ներքաշվեց նոր սառը պատերազմի մեջ ԱՄՆ-ի ու Արևմուտքի հետ:
Չինաստանի հետ ռազմավարական գործընկերություն զարգացնող Ռուսաստանը Պեկինի համար օբյեկտիվորեն հուսալի և կայուն մայրցամաքային-եվրասիական «թիկունք» է:

բ) Չինական գնահատական
ՈՒկրաինական իրադարձությունների պատճառով Ռուսաստանի ու Արևմուտքի միջև նոր «պատ» առաջացավ, վերադարձավ սառը պատերազմի ուրվականը: Անվտանգության ոլորտում ուժեղանում է դիմակայությունը, կողմերը միմյանց չեն դիտարկում համագործակցության գործընկերներ: Հակառուսական պատժամիջոցների պայմաններում կրճատվում է Ռուսաստանի շուկայական կախվածությունը Արևմուտքի առաջատար երկրներից: Չինաստանը դատապարտում է պատժամիջոցները և համարում է անարդյունավետ, այն կարծիքին է, որ պատժամիջոցները խախտում են տարիներով հաստատված տնտեսական հավասարակշռությունն ու կայունությունն աշխարհում:

ՌՈՒՍ-ՉԻՆԱԿԱՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐԱԿԱՆ ՀԱՄԱԳՈԾԱԿՑՈՒԹՅՈ՞ՒՆ, ԹԵ՞ ՄԻՈՒԹՅՈՒՆ
Ռուսական տեսակետ
Տարածաշրջանային անվտանգության բևեռները Արևելյան Ասիայում և Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում նախ և առաջ ձևավորվում են ամերիկա-ճապոնական և ռուս-չինական «կենտրոնների» շուրջ: Ռուս-չինական ձևաչափը (դեյուրե և դեֆակտո) ռազմաքաղաքական միություն չէ, ի տարբերություն ամերիկա-ճապոնական, ամերիկա-հարավկորեական և այլ ուժային տանդեմների, որ ստեղծել է ԱՄՆ-ը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո: Մոսկվան և Պեկինը 2001-ին ստորագրել են «Մեծ պայմանագիր» ռազմավարական համագործակցության և փոխգործակցության մասին, ներառյալ «խորհրդակցությունների ռեժիմը»: Այդ պայմանագրի 9-րդ հոդվածում նշվում է, որ «այնպիսի իրավիճակ ծագելու դեպքում, որը պայմանավորվող կողմերից մեկի կարծիքով կարող է սպառնալիք ստեղծել խաղաղությանը կամ նրա անվտանգությանը վերաբերել», Ռուսաստանը և Չինաստանը անհապաղ «կապի մեջ են մտնում միմյանց հետ և խորհրդատվություն են իրականացնում ծագած սպառնալիքը վերացնելու նպատակով»:
Փոխադարձ զսպման գործընթացները, չնայած տնտեսական գլոբալացմանը և տարածաշրջանային ինտեգրացիային, բացահայտորեն գերիշխում են տարածաշրջանում: Ռուս փորձագետները անհրաժեշտ չեն համարում ռուս-չինական գործընկերությունը վերածել դասական ռազմաքաղաքական միության («Մեծ երկյակի»): Ձևավորված մեխանիզմները, ներառյալ ամենամյա համատեղ ցամաքային և ծովային զորավարժությունները, լիովին համարժեք են երկու երկրների անվտանգության հիպոթետիկ աշխարհաքաղաքական մարտահրավերներին:
բ) Չինական գնահատական
Տեսականորեն որոշ չին փորձագետներ հնարավոր են համարում ռուս-չինական միության ստեղծումը, սակայն գոյություն ունեցող միջազգային-քաղաքական համատեքստում Մոսկվայի ու Պեկինի հարաբերությունների իրակությունները արտահայտում են չմիավորման սկզբունքը: Այլ խոսքով՝ Ռուսաստանը և Չինաստանը պետք է հետևեն այդ սկզբունքին: Ռազմաքաղաքական միության ստեղծումը նպատակահարմար չէ, քանի որ կարող է ուղեկցվել մեծ ծախսերով ու ռիսկերով. Ռուսաստանի ու Չինաստանի ռազմավարական գործընկերությունը համապատասխանում է կողմերի հարաբերությունների մակարդակին, նրանց տրված տարածքը բավարար է մարտահրավերներին դիմակայելու համար, այդ պատճառով բացառում է միավորման անհրաժեշտությունը:
Ռազմաքաղաքական միությունը ենթադրում է միասնական ճակատի ստեղծում քաղաքականության և անվտանգության ոլորտում, փոխադարձ աջակցություն պատերազմի դեպքում: Սակայն ոչ Ռուսաստանը, ոչ Չինաստանը պատրաստ չեն վճարել մեծ քաղաքական, տնտեսական կամ ռազմական գին: Իսկ դաշնակցային պարտավորությունների կատարման անհնարինությունը անխուսափելիորեն հանգեցնելու է միության խզմանը և հարված է հասցնելու փոխվստահությանը:

ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԸ, ԴԻՆԱՍՏԱՆԸ ԵՎ ՈՒԿՐԱԻՆԱԿԱՆ ՃԳՆԱԺԱՄԸ
ա) Ռուսական գնահատական
ՈՒկրաինական ճգնաժամի պայմաններում մեծանում է Ռուսաստանի շահագրգռությունը՝ ընդլայնելու Չինաստանի հետ տնտեսական համագործակցությունը՝ էներգետիկ և այլ բնագավառներում: Դա պայմանավորված է ոչ միայն Ռուսաստանի հնարավորությունների կրճատմամբ ԵՄ-ում և ԱՄՆ-ում, այլև Ճապոնիայի հետ համագործակցության փաստացի կասեցմամբ Ռուսաստանի համար որոշ կարևոր ուղղություններով: Այդպիսով, Չինաստանը բոլոր շանսերն ունի ամրապնդելու Ռուսաստանի գլխավոր առևտրատնտեսական գործընկերոջ դիրքերը, հասնելով իր համար առավել բարենպաստ պայմանների: Ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների ճգնաժամը կհանգեցնի Չինաստանի ու Ռուսաստանի ռազմական ու ռազմատեխնիկական համագործակցության ակտիվացման, ներառյալ տեխնոլոգիաների նոմենկլատուրայի ընդլայնումը, որը Մոսկվան պատրաստ է փոխանցել Պեկինին: Ակներևաբար, Չինաստանին տրվող որոշ նորագույն ռազմական տեխնոլոգիաների սահմանափակումները կմեղմացվեն: Մեծանում է Ռուսաստանի հետաքրքրվածությունը ռազմատեխնիկական ոլորտում համատեղ ձեռնարկությունների ստեղծումով, երկակի նշանակությամբ (օրինակ, տիեզերքի յուրացման ծավալուն համագործակցության ծրագրեր կան) արտադրանքի թողարկումով:
բ) Չինական գնահատական
ՈՒկրաինական ճգնաժամը դարձավ միջազգային հարաբերությունների կարևոր իրադարձություն և ներգործեց չին-ռուսական կապերի վրա: Այդ ճգնաժամը փոխեց միջազգային-քաղաքական մթնոլորտը և ամենալուրջ հարվածը հասցրեց Ռուսաստանի ու Արևմուտքի հարաբերություններին սառը պատերազմից հետո: Չին-ռուսական փոխգործակցությանը ուկրաինական իրադարձությունները որոշակի փոփոխություններ բերեցին արտաքին քաղաքական ոլորտում: Ճգնաժամը փաստացի վերացրեց առաջիկայում Ռուսաստանի և Արևմուտքի հարաբերությունների զարգացման հնարավորությունը քաղաքականության, անվտանգության և տնտեսության մեջ: Չինաստանը Ռուսաստանի համար խոշոր տնտեսական գործընկեր է, էներգետիկ ռեսուրսների հուսալի շուկա և կարևոր ներդրող: ՉԺՀ-ի դերն ավելի երևացող է դառնում:
Տնտեսական համագործակցությունը միշտ եղել է չին-ռուսական հարաբերությունների կարևոր բաղկացուցիչ, հատուկ նշանակություն է ստանում գազի հարցով համաձայնագիրը: Դժվարությունները ռուս-եվրոպական և ռուս-ուկրաինական էներգետիկ հարաբերություններում որոշակի արագացրին այդ համաձայնագրի կնքումը, սակայն այդ նախագիծն ուղղակի կապված չէ ուկրաինական ճգնաժամի հետ: Ռուսաստանի շրջադարձը դեպի Արևելք Եվրոպայից հեռանալ չի նշանակում՝ քաղաքական ու տնտեսական բոլոր կապերի խզումով: Չինաստանը շահագրգռված է, որ Ռուսաստանի դեպի Արևելք շրջադարձը նպաստի Ռուսաստանի արտաքին կապերի դիվերսիֆիկացմանը, առավել հավասարակշռվածությանը, ռացիոնալությանը և բազմազանությանը տնտեսության ու մյուս բնագավառներում:

ՌՈՒՍԱՍՏԱՆ-ՉԻՆԱՍՏԱՆ-ԱՄՆ ԵՌԱՆԿՅՈՒՆԻ
ա)Ռուսական գնահատական
Ռուսաստան-Չինաստան-ԱՄՆ պայմանական եռանկյունում այս պահին չին-ռուսական և չին-ամերիկյան հարաբերություններն ավելի լավ են, քան ռուս-ամերիկյան: Այս վիճակը, ամենայն հավանականությամբ, կպահպանվի դեռ երկար, որը Ռուսաստանի ու Չինաստանի ղեկավարության համար կհեշտացնի արտաքին քաղաքական և ռազմաքաղաքական ծրագրավորման առանձին հարցերի համատեղ կոորդինացումը: ՈՒկրաինական ճգնաժամի բացասական հետևանքները աշխարհում լարվածության մեծացման առումով, միջազգային համակարգի կառավարելիության աստիճանի նվազումը, ժամանակակից աշխարհակարգի հիմքերի թուլացումը անխուսափելիորեն վերաբերելու են և Չինաստանին: Օրինակ, չինական շահերից չի բխում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի փաստացի կաթվածահար վիճակը, որի պատճառով տարածաշրջանային ու գլոբալ խնդիրներով հիմնական որոշումները կընդունվեն ՄԱԿ-ի ԱԽ-ի շրջանցումով: Ռուս-ամերիկյան դիմակայությունը կարող է բարդացնել ամենատարբեր մակարդակի և մասնագիտացման միջազգային կառույցների աշխատանքը՝ «Մեծ քսանյակից» մինչև Արկտիկական խորհուրդ:
Ռուս-ամերիկյան համագործակցության սառեցումը միջուկային զենքի չտարածման, միջազգային ահաբեկչության դեմ պայքարի, տարածաշրջանային ճգնաժամերի կարգավորման և այլ ոլորտներում Չինաստանի համար լրացուցիչ բարդություններ կստեղծեն: Պեկինը շահագրգռված է ուկրաինական ճգնաժամի «լոկալացմամբ», ժամանակակից աշխարհակարգի հիմքերի վրա նրա կործանարար ներգործության անթույլատրելիությամբ կամ նվազեցմամբ:
բ) Չինական գնահատական
Չինաստանը և ԱՄՆ-ը առաջատար տնտեսական պետություններ են, նրանց հարաբերությունները մարտահրավեր են 21-րդ դարին: Պատմականորեն գերակայող և բարձրացող երկրների միջև միշտ դիմակայություն է եղել: Առաջնորդող երկիրը բոլոր միջոցներով ջանացել է պահպանել իր դիրքը և հնարավորինս փորձել է ճնշել բարձրացող պետությանը: Չինաստանը փորձեց կոտրել այդ կարծրատիպը և առաջադրեց ներքին խաղաղ զարգացման հայեցակարգը, ցանկանալով դառնալ գործընկեր, այլ ոչ թե ԱՄՆ-ի հակառակորդ, ձգտելով համագործակցության և փոխադարձ շահավետության, այլ ոչ թե մրցակցության: Չինաստանը ԱՄՆ-ին առաջարկեց գերտերությունների հարաբերությունների նոր տիպ, որ ենթադրում է փոխադարձ հարգանք և դիմակայության փոխարեն՝ համագործակցություն: Երկու երկրների տնտեսական կապերն այնքան խոր են, որ դարձել են քաղաքական հարաբերությունների կարևոր կայունացնող գործոն: ԱՄՆ-ը Չինաստանի մեծագույն առևտրական գործընկերն է: Պեկինը և Վաշինգտոնը կարող են լիովին խուսափել դիմակայությունից և կոնֆլիկտներից, արդյունավետ վերահսկել հնարավոր ճգնաժամերը: ՉԺՀ-ն և ԱՄՆ-ը բախման պատճառներ չունեն: Երկու երկրներն էլ պատասխանատու են միջազգային ու տարածաշրջանային կայունության պահպանման համար: Համագործակցության և մրցակցության հարաբերությունները դինամիկ հավասարակշռություն կստեղծեն և ալիքաձև զարգացման կհանգեցնեն: Չինաստանը չի ընդունում G2 բանաձևը և չին-ամերիկյան գերակայությունը, Չինաստանը կողմ է բազմաբևեռ աշխարհին, ՄԱԿ-ի կենտրոնական դերին միջազգային գործերում և դեմ է մեկ կամ մի քանի երկրների իշխանությանը:
Չինաստանի, Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունները եռանկյունի են, որտեղ յուրաքանչյուր երկիր ինքնուրույն դեր ունի, սակայն դա հավասարակողմ եռանկյունի չէ: Այդ եռանկյան ներսում հնարավոր չէ Չինաստանի և ԱՄՆ-ի համատեղ դիմակայությունը Ռուսաստանին կամ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի դիմակայությունը Չինաստանին:

Սուսաննա ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Շանհայում մեր հատուկ թղթակից

Հեղինակի նյութեր

• XXI դարում ուժի կենտրոն կարող են դառնալ «պրոֆեսիոնալների հասարակությունները»
• «Ժողովրդի երջանկությունը՝ ահա լավագույն քաղաքականությունը»
• Չին ազգի «մեծ վերածննդին» հասնելու համար պահանջվում են բոլոր կողմերի ընդհանուր ջանքերը
• «Նոր խաղացող խաղաղ ատոմի դաշտում»
• «Մենք միատեսակ վերաբերմունք ունենք խարդախների, գողերի և խաբեբաների նկատմամբ»
• Մարդկությունը թևակոխել է հետինդուստրիալ հասարակության նոր գլոբալ հարաբերությունների ոլորտ
• Ռեկորդներ սահմանելը չինացիների համար համազգային հոբբի է դարձել
• Հայաստանի ճակատագիրը հանկարծ սկսել է անհանգստացնել ռուս բնապահպաններին
• «1 bio-jetfuel» անունը կրող չինական ավիացիոն կենսավառելիքը լիովին ստացվում է «վերականգնվող պաշարներից»
• Փող վաստակելը մի բան է, գեղեցիկ ապրել սովորելը՝ միանգամայն այլ
• «Մեղմ ձեռքով հանցավորության դեմ չես կռվի»
• Չինական տնտեսական ներդրումների «քարավանը» հանդարտ ու համառորեն շարժվում է դեպի Արևմուտք
• 3D-դրոշմման տեխնոլոգիան չի կարողանա լիովին փոխարինել արտադրության ավանդական եղանակներին
• «Ռուսաստանում տաք է քաղաքականության մեջ և սառն է տնտեսության մեջ»
• Ծանրության կենտրոնը տեղափոխվել է տարածաշրջանի ամենախոշոր երկիր՝ Ղազախստան
• «Էներգապաշարների հարաճուն բազմազանեցումը Պեկինին թույլ է տալիս իրեն դրության տեր զգալ «Գազպրոմի» հետ բանակցություններում
• Գործում է տարածաշրջանի աղքատ երկրներից հարսնացուներ «ներմուծելու» բիզնես
• Կշարունակի՞ Թուրքիան աջակցել իր «արյունակից ու դավանակից եղբայրներին», թե՞ երես կթեքի իսլամիստ ույղուրներից
• Վրացիները շատ հաջող տեղավորվել են Չինաստանի համար խիստ կարևոր նախագծում
• Հին Չինաստանում գինին համարվում էր մարդկանց «փոխակերպող» ալքիմիական հեղուկ

Մեկնաբանություններ